Als testschrijver van kerkliederen en voormalig docent van het vak Retorica ben ik me gaan afvragen waar die twee elkaar zouden kunnen raken. Kun je aan de hand van retorica iets meer zeggen over kerkliederen? Ik denk dan vooral aan drie vragen:
- Hoe kan een kerklied emoties opwekken die te maken hebben met ‘hoop en twijfel, domheid, drift, plezier, onzekerheid’ (Oosterhuis) waar het in een kerkdienst om gaat?
- Hoe kan een kerklied een lied worden waarvan de zingende gemeente het gevoel heeft dat het ‘mijn woorden zijn’?
- Hoe kan een kerklied recht doen aan de verscheidenheid in de zingende gemeente?
Op deze pagina’s kunt u een aantal bespiegelingen downloaden die ik naar aanleiding van deze vragen geschreven heb – en ook een paar die daaromheen cirkelen. Het is (nog) geen aaneengesloten geheel — dus er zitten hiaten in en ook overlappingen. Bovendien heb ik – op een enkele uitzondering na – geen bronvermeldingen en verantwoordingen opgenomen. Het zijn niet altijd doorwrochte stukken, meestal zijn het observaties en overpeinzingen, eerder columns dan essays.
Een aantal stukjes is ontleend aan mijn boek Scherven van zekerheid – maar ze zijn vaak gewijzigd, ingekort of uitgebreid.
Mijn voorbeeldmateriaal komt hoofdzakelijk uit de bundel Zangen van Zoeken en Zien. De liederen in die bundel worden veelal gezongen in progressieve, vrijzinnige en oecumenische gemeenten.
Op- en aanmerkingen, suggesties en aanvullingen zijn uiteraard zeer welkom!
Kerklied en retorica
Over de uitdaging om die twee met elkaar te verbinden. (versie maart 2025)
Van wie is een lied?
Waarom spreken we van de liederen van Huub Oosterhuis (de tekstdichter) en niet van Bernard Huijbers (de componist)? En waarom is de Mattheüspassie van Bach (de componist) en niet van Picander (de tekstdischter)? (versie maart 2025)
Waar ieder welkom is
Over liturgie waarin gelovigen, twijfelaars en ongelovigen elkaar kunnen vinden. (versie maart 2025)
Goed voor hart en bloedvaten
Wat het zingen van een kerklied met ons kan doen en wat daar allemaal bij meespeelt. En waarom zingen in een kerdienst meer doet dan luisteren. (versie maart 2025)
Zing maar even lalala
Leidt de muziek van de tekst af? Gaat zingen ten koste van het begrijpen, onthouden en waarderen van de tekst, of juist niet? (versie maart 2025)
Waar gaat het over?
Over verschilldende lagen van een liedtekst: het verhaal, de expressie, de verbinding en het appèl. (versie maart 2025)
Een potje met vet
Over een lied met coupletten: wat verwacht je van de inhoud, tekst en melodie? (versie maart 2025)
Het einde van het lied
Hoe tekt en muziek je vertellen dat je bij het laatste couplet bent. (versie maart 2025)
Dat is toch dat liedje van …?
Over nieuwe liederen op bekende wijzen: contrafacten. (versie maart 2025)
Duurwoorderij en geheimtaal
Over taal voor ingewijden en moeilijke taal in kerkliefderen. (versie maart 2025)
Steeds opnieuw
Over de emotionele effecten van de stijlfiguur anafoor. (versie maart 2025)
Twee is meer
Over de emotionele effecten van de stijlfiguur dubbelslag. (versie maart 2025)
Veni vidi vici
Over de retorische truc van de stijlfiguur drieslag in politiek en kerklied. (versie maart 2025)
Vergezocht of goed getroffen?
Spelen met worden in de tekst van een kerklied. (in voorbereiding)
De koning van Hispanje
Over het gebruik van melismes in kerkliederen. (versie maart 2025)
Welzalig de man
Over de verschillende manieren waarop tekstdichters de beginwoorden van Psalm 1 hebben vertaald of bewerkt. (versie maart 2025)
Jij zingen tegen God?
Hoe Gij in kerkliederen langzamerhand Jij wordt en waarom. (versie maart 2025)
En zo klim ik naar boven
Een onbedoeld liturgich liedje in de quasi-kerkdienst van Ome Willem. (versie maart 2025)